Οι 20 εισηγήσεις που παρουσιαστήκαν στο 3ο Πανελλήνιο Συνέδριο Νεοελληνικής Λογοτεχνίας με την ποικιλία των θεμάτων που διαπραγματεύθηκαν, ανοίγουν νέους δρόμους στον τομέα της έρευνας. Θα μπορούσαν να κωδικοποιηθούν με βάση τους παρακάτω 7 άξονες:
- Θεσσαλοί λογοτέχνες στην Αίγυπτο
- Ο χώρος και ο χρόνος στα λογοτεχνικά κείμενα που επικεντρώνονται στη Θεσσαλία
- Η Θεσσαλία ως μυθικός τόπος και ως σύμβολο
- Η Θεσσαλία και ο άνθρωπος
- Η γυναίκα στο έργο του Καραγάτση
- Ο Καραγάτσης κριτικός
- Ο Καραγάτσης στην εκπαίδευση
Θεσσαλοί λογοτέχνες στην Αίγυπτο
Οι Πηλιορείτες ως Έλληνες της διασποράς στην Αίγυπτο, στις αρχές του 20ου αιώνα, ανοίγουν νέους δρόμους στην έρευνα για τους Μάγνητες λογοτέχνες, στων οποίων το έργο (ποίηση, ταξιδιωτικές εντυπώσεις, ημερολόγια, επιστολογραφία, δοκίμια, ιστορικές μελέτες) εμπεριέχεται η Θεσσαλία, ως τόπος καταγωγής τους. Παράλληλα το συγγραφικό τους έργο μπορεί να φωτίσει από άλλη οπτική γωνία θέματα και πρόσωπα της λογοτεχνίας, όπως συμβαίνει με την περίπτωση του Δ. Γαρουφαλιά, του οποίου η μαρτυρία του για τον Κ. Καβάφη, είναι χρήσιμη για τους μελλοντικούς μελετητές του έργου του.
Ο χώρος και ο χρόνος στα λογοτεχνικά κείμενα που επικεντρώνονται στη Θεσσαλία
Η Θεσσαλία ως υπαρκτή γεωγραφική περιοχή εγγράφεται στο έργο ενός συγγραφέα προκειμένου αυτός να τοποθετήσει τα πρόσωπα και τα γεγονότα. Η μία λοιπόν επιστημονική προσέγγιση στοχεύει στη διερεύνηση του πραγματικού χώρου, αναζητώντας το καλλιτεχνικό αποτέλεσμα, μέσα από το προσωπικό ύφος του συγγραφέα, στηριζόμενη σε μια σειρά κειμένων που αναφέρονται στη Θεσσαλία (δημοτικό τραγούδι, ο Ζητιάνος…).
Η άλλη επιστημονική προσέγγιση στηρίζεται στους θεωρητικούς της μετανάστευσης και της διασποράς και επιχειρεί να διερευνήσει στον Συνταγματάρχη Λιάπκιν τις οριακές διασταυρώσεις του χρόνου και του τόπου, αναζητώντας τον «χρονότοπο της ξενότητας».
Στον άξονα του τόπου και του χρόνου κινούνται και τα κείμενα των περιηγητών ή των συγγραφέων που ασχολούνται με την ταξιδιωτική λογοτεχνία. Η περιγραφή του Θεσσαλικού χώρου με την γραφίδα των περιηγητών ενδέχεται να αποδώσει πιστά την ιστορική, πολιτική, κοινωνική, οικονομική και πολιτισμική πραγματικότητα, ενδέχεται όμως να εισχωρήσει το υποκειμενικό ή συναισθηματικό στοιχείο του συγγραφέα, οπότε καταγράφονται «τα κινήματα της ψυχής και της φαντασίας» που προκαλεί το θεσσαλικό τοπίο στην περίπτωση του Κ.Ουράνη.
Για να αποδοθεί το θεσσαλικό τοπίο με τα χρώματά του, τα αρώματά του και τα σχήματά του βασικό ρόλο παίζει η περιγραφή, η οποία ως όπλο μαγικό στα χέρια του Καραγάτση, στήνει το κατάλληλο σκηνικό όπου θα τοποθετήσει τους ήρωές του.
Η Θεσσαλία ως μυθικός τόπος και ως σύμβολο
Η Θεσσαλία ως τόπος εμπνέει με τους μύθους της ποιητές και ζωγράφους. Έντονη η παρουσία των μύθων στη Φλογέρα του Βασιλιά του Κ. Παλαμά και στη Θεσσαλία του Αγγ. Σικελιανού. Στα έργα τους καταγράφονται οι εντάσεις της ιστορίας (1893 η πτώχευση, το Μαύρο ’97, ο Μακεδονικός αγώνας, οι Βαλκανικοί πόλεμοι), οι οποίες προκαλούν ιδεολογικές ζυμώσεις και σηματοδοτούν με μύθους και με σύμβολα τη νέα εποχή, στην οποία είναι κυρίαρχη η Μεγάλη Ιδέα.
Την ίδια περίπου περίοδο οι μύθοι της Θεσσαλίας εμπνέουν τους αδελφούς De Chirico, οι οποίοι με πρωτοποριακό τρόπο ενσωματώνουν το ένδοξο μυθολογικό υλικό στο έργο τους.
Η θεσσαλία και ο άνθρωπος
Ο θεσσαλικός κάμπος κεντρίζει το λογοτεχνικό ενδιαφέρον και από την ανθρώπινη πλευρά. Πρωταγωνιστές στα τσιφλίκια του κάμπου οι τσιφλικάδες και οι κολίγοι. Μεταξύ τους διαμορφώνονται σχέσεις μίσους και πάθους, όπως με ανάγλυφο τρόπο περιγράφει ο Καραγάτσης στο «Μπουρίνι», εστιάζοντας σε ιστορικά, κοινωνικά, γλωσσικά και οικονομικά στοιχεία.
Εκτός όμως από τον Καραγάτση και άλλοι λογοτέχνες άγνωστοι μέχρι στιγμής (Τοπάλης, Βερβέρης) εστιάζουν τη προσοχή τους στην ασυδοσία και την αυθαιρεσία των τσιφλικάδων από τη μια, στη συμφορά και τον πόνο των κολίγων από την άλλη. Τραγικές φιγούρες, παίγνιο στα χέρια των τσιφλικάδων οι κολίγοι, σκλάβοι της γης, γράφουν το δικό τους έπος, επαναστατώντας. Τους αγώνες τους μας περιγράφουν ο Ζήσης Σκάρος και ο Ηλίας Λεφούσης.
Σαν να μην έχουν όμως τελειωμό τα βάσανα του κόσμου στον θεσσαλικό κάμπο, η γραφίδα του Παπαδιαμάντη μας περνάει απέναντι στη Σκιάθο και μας ξεδιπλώνει με μοναδικό τρόπο μέσα από τα διηγήματά του, τον παιδικό θάνατο
Η γυναίκα στο έργο του Καραγάτση «Χίμαιρα»
Από τη θεματική του συνεδρίου δε λείπει βεβαίως και η ανάλυση του τρίπτυχου θάνατος-έρωτας-γυναίκα, στο πλαίσιο του «οικογενειακού μυθιστορήματος».Έργο κλειδί για την ψυχική διερεύνηση των μυθιστορηματικών χαρακτήρων η «Χίμαιρα», το οποίο διαλέγεται με το έργο του Καββαδία «Βάρδια».Φυσικά, το αντικείμενο του διαλόγου των δύο έργων είναι η γυναίκα –η Μαρίνα στη Χίμαιρα, η «στεριανή γυναίκα» στον Καββαδία.
Ο Καραγάτσης κριτικός
Ο Καραγάτσης εκτός από διηγηματογράφος ή μυθιστοριογράφος, εμφανίζεται μέσα από λογοτεχνικές επιφυλλίδες και κείμενα λογοτεχνικής κριτικής ως κριτικός της λογοτεχνίας. Ο διεισδυτικός του και οξύς λόγος ασκεί κριτική σε πολλούς σύγχρονους ποιητές ή μυθιστοριογράφους (Παλαμά, Καβάφη, Σεφέρη, Ελύτη..), ενώ παράλληλα μας επιτρέπει να διερευνήσουμε την προσωπική του θέαση στα λογοτεχνικά δρώμενα της εποχής του.
Ο Καραγάτσης στην εκπαίδευση
Στο αναλυτικό πρόγραμμα του Γυμνασίου και του Λυκείου υπάρχουν αρκετά αντιπροσωπευτικά κείμενα του Μ. Καραγάτση, με τα οποία έρχονται σε επαφή οι μαθητές. Τα κείμενα αυτά μπορούν να λειτουργήσουν ως αφετηρία για τη διασύνδεση λογοτεχνίας και ιστορίας με στόχο όχι μόνο τη φιλαναγνωσία, αλλά και το άνοιγμα της γενικής ιστορίας στην τοπική ιστορία.
Ο αυτοβιογραφικός χαρακτήρας των νεανικών ποιημάτων του καθώς και το βιβλίο της κόρης του Μαρίνας «Το ευχαριστημένο ή οι δικοί μου άνθρωποι», μπορούν επίσης να δώσουν την αφορμή, ώστε με τη μορφή διδακτικών σεναρίων και τη χρήση των Νέων Τεχνολογιών να γίνει πιο ενδιαφέρουσα η διδασκαλία της θεωρίας σχετικά με τη βιογραφία και την αυτοβιογραφία, στην Έκφραση- Έκθεση της Β΄ Λυκείου.
Επιπλέον η διδασκαλία της λογοτεχνίας με τη χρήση ψηφιακών μέσων και με τη μαθησιακή διδασκαλία να εξελίσσεται σε μια διαδικτυακή κοινότητα, μπορεί να προκαλέσει ρήγμα στον ανιαρό σχολικό προγραμματισμό και να ανοίξει δρόμο για προβληματισμό, ώστε με αφορμή τα λογοτεχνικά κείμενα οι μαθητές να αναζητούν έναν δημιουργικό τρόπο ανάγνωσης της λογοτεχνίας μια και είναι τόσο εξοικειωμένοι με την τεχνολογία.
Βλαχοστεργίου Ευαγγελία
