Η Ραψάνη, πόλος έλξης πολλών επισκεπτών, διατηρεί αρκετά στοιχεία ενός παραδοσιακού χωριού, τα οποία αν κανείς παρατηρήσει προσεκτικά, θα διαπιστώσει τα ίχνη μιας άλλοτε ακμάζουσας κοινότητας, η οποία ακολούθησε τη μοίρα όλων των ορεινών χωριών, της εγκατάλειψης και της παρακμής. Στους δρόμους όμως, στα σοκάκια της, στα σπίτια, στις αυλές, στις πλατείες, στις βρύσες, στις εκκλησιές, στα εξωκλήσια, στα μοναστήρια, όπου εκτυλίσσονται σκηνές της καθημερινότητας, αυτά τα ίχνη του παρελθόντος είναι ορατά. Και επειδή δεν υπάρχει το σήμερα δίχως το χτες, αν στηθούν γέφυρες, ίσως μέσα στο παρόν, διαμορφωθεί το μέλλον με τη γνώση του παρελθόντος.
Κρίναμε σκόπιμο λοιπόν, με όχημα την ιστοσελίδα του Συλλόγου (http://www.rapsani.gr/pages/2-istoria.htm) και την σύνδεσή της με το facebook να ξετυλίξουμε την ιστορία της Ραψάνης, στοχεύοντας να ικανοποιήσουμε τον συνειδητοποιημένο επισκέπτη, ο οποίος, πριν γνωρίσει ένα τόπο ή αφού τον επισκεφθεί, ενδιαφέρεται να μάθει την ιστορία του. Άλλωστε οι περισσότεροι τουριστικοί οδηγοί παρουσιάζουν την ιστορία ενός χωριού ή πολύ συνοπτικά ή την αγνοούν. Είναι όμως συχνό φαινόμενο, πολλοί επισκέπτες να ζητούν από τους ντόπιους πληροφορίες για μια εκκλησία ή ένα μοναστήρι, για ένα κτίσμα, για ένα μνημείο….. και να εισπράττουν το αμήχανο χαμόγελο της άγνοιας ή μισόλογα.
Αναζητήσαμε όλο το μέχρι στιγμής υπάρχον υλικό που αφορά τη Ραψάνη σε περιοδικά θεσσαλικού ενδιαφέροντος, σε βιβλία που κατά καιρούς εκδόθηκαν, σε πρακτικά Συνεδρίων που διοργανώθηκαν, σε περιοδικά που ο Μορφωτικός Σύλλογος Ραψάνης εξέδωσε, σε φωτογραφίες του αρχείου του Συλλόγου και της Δημοτικής Βιβλιοθήκης, αλλά και σε σύγχρονες. Όλο αυτό το υλικό που προέκυψε σε διαφορετικά χρονικά διαστήματα, έδινε μια αποσπασματική εικόνα της ιστορίας του χωριού. Όταν όμως ξεδιπλώθηκε και ομαδοποιήθηκε διαπιστώσαμε την πολυδιάστατη ιστορική καταγραφή και την πλούσια θεματολογία, με αποτέλεσμα να μην απευθύνεται μόνο σε επισκέπτες, αλλά και σε όσους έχουν ιστορικά και ερευνητικά ενδιαφέροντα, παρέχοντας έτσι τη δυνατότητα να γνωρίσουν τον τόπο μέσα από ένα πλούσιο υλικό, έγκυρο και πρωτογενές και να επιλέξουν ότι τους είναι ενδιαφέρον.
Άλλη διαπίστωση μας ήταν ότι η κατεξοχήν καλλιέργεια-το αμπέλι-είναι ως θέμα πολύ φτωχό σε υλικό, γι αυτό χρειάζεται περισσότερη διερεύνηση, όπως και άλλα θέματα τα οποία θα παρουσιάσουμε αργότερα.
Στόχος μας δεν είναι η διαμόρφωση μιας τοπικιστικής αντίληψης ή ο υπερτονισμός της προσφοράς των άξιων προσωπικοτήτων που έδρασαν στο χώρο, αλλά μέσα από την ποικιλία των κειμένων να αναδειχθούν οι λόγοι που επέτρεψαν στην κοινότητα της Ραψάνης και στους πρωταγωνιστές της να έχουν επιτυχή σταδιοδρομία. Ερωτήματα όπως: γιατί τότε και όχι τώρα, γιατί εδώ και όχι αλλού, γιατί η παρακμή, γιατί η αδιαφορία, μπορούν να θέσουν γόνιμο προβληματισμό για το μέλλον, με βασικό ερώτημα: μήπως τελικά υπάρχει πολιτιστικό κεφάλαιο που μπορεί να ωθήσει και σε οικονομική ανάπτυξη;
θεματικές ενότητες με βάση τα κείμενα που προς το παρόν συγκεντρώθηκαν είναι οι εξής:
• Ιστορία του χωριού
• Τοπωνύμια
• Επώνυμα
• Παιδεία
• Αγωνιστές του 1821
• Επανάσταση 1878
• Εθνική Αντίσταση
• Οικονομική ζωή (εμπόριο, παραγωγικές δυνάμεις..)
• Κοινωνική ζωή- ήθη και έθιμα
• Δημοτικά τραγούδια
• Αρχιτεκτονική (σπίτια, βρύσες, καλντερίμια..)
• Εκκλησίες, Μοναστήρια
• Λογοτεχνία
Θεωρούμε υποχρέωσή μας να ευχαριστήσουμε για την παραχώρηση των κειμένων τον κ. Διονύσιο Βαλαή, Αναπληρωτή Καθηγητή του Τμήματος Θεολογίας της Θεολογικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, την κ. Ευγενία Μπουρνόβα Αναπληρώτρια Καθηγήτρια στο Τμήμα Οικονομικών Επιστημών του Παν/μίου Αθηνών (τα αποσπάσματα όπου υπάρχει η κίτρινη ένδειξη επί του κειμένου, είναι από το βιβλίο της «Ιστορική Δημογραφία και Ιστορία της Καθημερινότητας στη Ραψάνη από το 1900 έως το 1950»), την κ. Χάιδω Πανταζή, βιβλιοθηκονόμο της Βιβλιοθήκης της Ραψάνης για την παραχώρηση των φωτογραφιών και τον κ. Κώστα Σπανό, διευθυντή του Θεσσαλικού Ημερολογίου, ο οποίος μας έδωσε την άδεια για την δημοσίευση των κειμένων που εμπεριέχονται σ’ αυτό.
Κι εδώ αξίζει να τονίσουμε τον τόσο σημαντικό ρόλο του Θεσσαλικού Ημερολογίου στην εξαντλητική ιστορική έρευνα που αφορά την τοπική ιστορία. Η πληθώρα των εργασιών που αφορούν τη Ραψάνη αποκαλύπτει την επίμονη και επίπονη προσπάθεια των ερευνητών για την αναζήτηση πρωτογενούς αρχειακού υλικού, άγνωστου και ανεκμετάλλευτου, το οποίο βρίσκεται σε βιβλιοθήκες και αρχειακές συλλογές της χώρας. Η πλούσια θεματολογία δίνει τη δυνατότητα στον καθένα που ενδιαφέρεται να παρατηρήσει, να γνωρίσει, να φανταστεί, να περιγράψει, να κρίνει και να συγκρίνει πρόσωπα και γεγονότα του παρελθόντος, ώστε να κατανοήσει καλύτερα την πραγματικότητα του παρόντος.
Επειδή στην παρουσίαση πολλών κειμένων που προέρχονται από το Θεσσαλικό Ημερολόγιο εμφανίζονται μόνον οι τίτλοι των εργασιών και τα ονόματα των συγγραφέων, παραθέτουμε έναν πλήρη κατάλογο, στον οποίο εμπεριέχονται και τα τεύχη του Θεσσαλικού Ημερολογίου, όπου μπορεί κανείς να αναζητήσει και επιπλέον πληροφοριακό υλικό, μια και δεν είναι δυνατόν να συμπεριληφθούν όλα τα κείμενα στην ιστοσελίδα. Στον κατάλογο αυτό, υπάρχουν επίσης δημοσιευμένες πολλές μελέτες με έμμεσες αναφορές στη Ραψάνη, αλλά και στις γύρω περιοχές (Τέμπη, Αμπελάκια, Κρανιά…).
Παραθέτουμε επιπλέον και 2 ηλεκτρονικές διευθύνσεις όπου μπορεί κανείς επίσης να αναζητήσει επιπλέον υλικό:
http://ir.lib.uth.gr/bitstream/handle/11615/20586/article.pdf?sequence=1&isAllowe που αφορά τα Θεσσαλικά Χρονικά και το Λεύκωμα που εξέδωσε η Δρυάς με τίτλο «Ο Κάτω Όλυμπος μέσα από το φακό του Γιώργου Γιαννούκα στην ηλεκτρονική διεύθυνση:
http://www.dryas.eu/wp-content/uploads/2011/08/dryas_ekdosis/lefkoma_23x27.pdf
Πίνακας με αλφαβητική σειρά των συγγραφέων που δημοσίευσαν τις μελέτες τους στο Θεσσαλικό Ημερολόγιο
ΑΣΠΡΑΚΗ ΓΑΒΡΙΕΛΛΑ
Χώρος και δόμηση της συλλογικής ταυτότητας. Η περίπτωση της Ραψάνης, 34 (1998) 237-240.
ΓΙΑΝΝΟΥΧΟΥ ΕΥΓΕΝΙΑ
Κλεφταρματολοί της Θεσσαλίας και του Ασπροποτάμου, σύμφωνα με τα απομνημονεύματα του Ν. Κασομούλη, 65 (2014) 241-264.
ΔΑΛΑΜΠΥΡΑΣ ΣΤΕΦΑΝΟΣ
Το μοναστήρι των Αγ. Θεοδώρων της Ραψάνης. Αρχιτεκτονική-ζωγραφική, 4 (1983) 65-79.
ΔΟΥΜΑΚΗΣ ΘΑΝΑΣΗΣ
1) Τα γεγονότα στον όρμο της Καρίτσας και στο λιμάνι της Σκοπέλου, τον Ιούνιο και τον Αύγουστο του 1827, 55 (2008) 165-170.
2) Η συντροφία των ραψανιωτών εμπόρων στα τέλη του 18ου – αρχές του 19ου αι., 57 (2010) 189-192.
3) Ο ραψανιώτης αγωνιστής Θεμιστοκλής Ν. Δομούζας μέσα από δύο δημοτικά τραγούδια, 59 (2011) 209-214.
4) Το Ημερολόγιον του ραψανιώτη ελληνοδιδασκάλου Ιωάννη Αθ. Δουμακή (1869-1952), 60 (2011) 193-220.
5) Το Ημερολόγιον του ραψανιώτη ελληνοδιδασκάλου Ιωάννη Αθ. Δουμακή (1869-1952). Τα απομνημονεύματα της εκστρατείας και πολέμου του έτους 1897, 61 (2012) 221-236.
6) Νεότερα για την επανάσταση του Ολύμπου του 1878 από τον ραψανιώτη Απόστολο Ν. Μπέτσιο, 62 (2012) 137-144.
7) 9) Η δράση του Ραψανιώτη Αναστ. Ελαιώνος κατά την Επανάσταση του 1821, 64 (2013) 145-156.
8) Οι ολύμπιοι οπλαρχηγοί Δήμος Τζαχείλας και Διαμαντής Νικολάου στις Βόρ. Σποράδες (φθινόπωρο 1832), 65 (2014) 113-124.
9) 4 ανέκδοτα έγγραφα του 1828 για τους ολύμπιους αγωνιστές Χρ. Περραιβό, Αναστ. Ελαιώνα και Τόλιο Λάζου, 67 (2015) 12-16.
10) Οι ραψανιώτες αγωνιστές του 1821 Μήτρος και Νικόλαος Λιακόπουλοι, 69 (2016) 133-152.
11)Τα τοπωνύμια της Ραψάνης, 66 (2014) 273-302.
ΚΑΝΔΗΛΑ ΙΟΥΛΙΑ
Ο ρόλος και η συμβολή του επισκόπου Πλαταμώνος Αμβροσίου Κασσάρα στη λειτουργία της Μανιαρείου Σχολής των Αμπελακίων, 55 (2008) 177-216.
ΛΑΦΑΖΑΝΗΣ ΜΙΧΑΛΗΣ
Λαρισαίοι χορηγοί εκδόσεων στα χρόνια του ελληνικού Διαφωτισμού
(από την Ραψάνη, Καλλιπεύκη, Αμπελάκια) [΄Ιβος Δροσινός, Σφάρτζ και Συντροφία, Δρόσος Κομνηνός, Δημήτριος Ευθυμίου], [Ελευθέριος Μιχαήλ], (Στέργιος Χατζηκώστας), Αμπελάκια, 53 (2008) 315-324.
ΜΠΑΡΜΠΑΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ
1) Τα πρώτα εμπορικά παραπήγματα στην ολύμπια πλευρά-Αγία Παρασκευή Τεμπών, όπως αποδεικνύεται μέσα από μισθωτήρια συμβόλαια, 67 (2015) 203-208.
2) Τρία προικοσύμφωνα από τους Γόννους και την Ραψάνη (1895, 1909, 1919), 61 (2012) 297-304.
3) Δύο προικοσύμφωνα ραψανιωτών. Ενός γιατρού και ενός βουλευτή (1893), 62 (2012) 285-296.
4) Το προικοσύμφωνο του πολιτικού Γεωργίου Α. Ροδοπούλου (9.11.1890), 63 (2013) 321-340.
MΠΑΣΛΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ
Μία σύντομη περιδιάβαση στην ιστορία των χωριών του Κάτω Ολύμπου, 57 (2010) 309-317
ΜΠΛΕΤΑΣ ΧΡΗΣΤΟΣ
Το βραχοπαλίμψηστο των Τεμπών και ο ασεβής Λατίνος, 26 (1994) 207-208.
ΝΙΚΟΥ ΒΑΓΓΕΛΗΣ
Ο ελληνοτουρκικός πόλεμος του 1897 όπως τον είδε ο Ραψανιώτης Κων. Παπακώστας, 31 (1997) 75-79.
ΠΑΡΙΣΗΣ ΒΑΣΙΛΗΣ
1) Η Σχολή της Ραψάνης, 1750-1833, 5 (1983) 81-85.
2) Τα επώνυμα της Ραψάνης, 1758-1881, 7 (1984) 25-29.
ΣΑΪΤΗΣ ΚΩΣΤΑΣ
Η πνευματική-εκπαιδευτική αναγέννηση στη Θεσσαλία και στη Ραψάνη τον ΙΗ΄ αιώνα και ο μελουργός Αναστ. Ραψανιώτης, 65 (2014) 99-112.
ΣΔΡΟΛΙΑ ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ
Οι εκκλησίες της Ραψάνης και η Μονή των Αγίων Θεοδώρων 68 (2015)
CAMARIANO – CIORAN ARIADNA (μετ. Gino Polese)
Ο Ραψανιώτης Δημ. Π. Γοβδελάς δάσκαλος στην Ακαδημία του Ιασίου, 1808-1811 και 1816-1821, 29 (1996) 115-128.
CLARKE EDWARD DANIEL (μετ. Ελένη Γαλανούλη)
1) Ταξίδι στη Θεσσαλία το 1801. Φάρσαλος, Παλαιοφάρσαλος, Λάρισα, Τέμπη, 64 (2013) 3-16.
2) Ταξίδι στη Θεσσαλία το 1801. Κοιλάδα των Τεμπών-Αμπελάκια-Πλαταμώνας, 65 (2014) 17-32.
ΕCKENBRECHER G. v. (μετ. Γιώργος Παπασωτηρίου)
Στην Κοιλάδα των Τεμπών και στον Κάτω Όλυμπο το 1848, 61 (2012) 312-316.
GELL WILLIAM (μετ. Αλέξης Γαλανούλης)
Οδοιπορικό στη Θεσσαλία το 1805. Από το Τσουλάρ (Μελία) στη Λάρισα, Τέμπη, Αμπελάκια, Νεμπεγλέρ (Νίκαια), Φάρσαλα, Δομοκός, 47 (2005) 209-220 .
HEUZEY LEON (μετ. Gino Polese)
Τα χωριά του θεσσαλικού Ολύμπου στα 1860, 13 (1988) 17-56.
RODD RENNEL (μετ. Αλέξης Γαλανούλης)
Επίσκεψη στην Κοιλάδα των Τεμπών, 54 (2008) 129-134.
TOZER H. F. (μετ. Αλέξης Γαλανούλης)
Περιήγηση στη Θεσσαλία το 1869.
1) Περιήγηση στον Κάτω ΄Ολυμπο, Μονή του Σπαρμού, Λίμνη της Καλλιπεύκης, Οι αρματολοί και οι κλέφτες του Ολύμπου, Ο Aλή πασάς διώκτης των κλεφτών, 40 (2001) 3-28.
2)Τα Τέμπη και η ΄Οσσα, Αμπελάκια, Κοιλάδα των Τεμπών, Μονή του Οικονο-μείου, Αγιά, 41 (2002) 28-46.
